بسم الله الرحمن
الرحیم
گزارش پیرامون اصل 86 قانون اساسی
(بازخوانی مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون
اساسی)
اصل 86:
نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در
اظهار نظر و رای خود کاملاً آزادند و نمی توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس
اظهار کرده اند یا آرائی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود داده اند تعقیب یا
توقیف کرد.
نکات و برداشت ها:
1. مصونیت یا Immunity یکی از مفاهیم حقوق امروزی محسوب می‌گردد و در
حقیقت تضمین‌کننده‌ی شأن و جایگاه نمایندگان در ایفای وظایف نمایندگی است.
2. نمایندگی مجلس یک نوع وظیفه‌ی خاصی است که
نمایندگان در راستای انجام وظایف خویش و کارویژه‌‌ی خطیر تقنین به این امر مبادرت
می‌ورزند، مصونیت به معنی مصون بودن و محفوظ بودن به نوعی می‌تواند تضمین‌گر انجام
این وظایف باشد.
3. مصونیت دارای انواع مختلفی است: نخست- مصونیت
قضایی: این نوع مصونیت در برگیرنده نوعی حفاظت از قضات است که در مقام قضاوت می‌توانند
ایمن باشند و از هر نوع تعرّض مصون باشند و در حقیقت قضات بایستی در راستای انجام
وظایف خویش لازم است تا دارای نوعی مصونیت باشند. اصل (164) قانون اساسی ناظر بر
مصونیت قضات است. دوم- مصونیت دیپلماتیک: مصونیت دیپلماتیک ناظر است بر سفیران و
کارداران و ... در کشورهای خارجی و انجام وظایف ایشان به نمایندگی از دولت متبوع
ایشان. سوم- مصونیت پارلمانی: مصونیت پارلمانی به نوعی ایمن کردن نمایندگان در
ایفای وظایف خویش است.
4. مصونیت ملتزم دو بُعد است: نخست- مصونیت ماهوی و
مطلق (در معنای عدم مسئولیت): این نوع مصونیت چنانچه به معنای عدم مسئولیت
نمایندگان باشد امری مذموم است و چنانچه به معنای عدم مسئولیت اولیه باشد امری
ممدوح است و البته همان‌گونه که توضیح داده خواهد شد مصونیت مشروط تضمین‌گر این
هدف است. دوم- مصونیت شکلی و مقید: به معنای عدم تعرض و تعرض‌ناپذیری نمایندگان
است و مقید کردن آن نیز به منظور حفظ حقوق نمایندگان است و نه امتیاز خاصی دادن به
ایشان که حقیقت نوعی تبعیض تلقی گردد.
5. چنانچه مصونیت را نوعی امتیاز بدانیم این مفهوم به
نوعی تبعیض منفی تلقی می‌گردد ولی چنانچه آن را سازوکاری در جهت تضمین ایفای وظایف
نمایندگی و پیشگیری از توطئه و افترا برشمریم این مفهوم نوعی تبعیض مثبت است و در
راستای تبعیض در معنی منفی آن نیست.
در این راستا می‌توان با تشدید جزئی مسئولیت نمایندگان البته در صورت ارتکاب
جرم و اثبات جرم به نوعی این شائبه را برطرف نمود.
6. عبارات این اصل عمومیت دارد و حتی به کاربردن عنوان
اطلاق برای این اصل، صحیح نمی‌باشد زیرا عبارات کاملاً آزاد است و غیره و اینکه
غیرقابل تعقیب و توقیف است به نوعی محل اشکال عمیق است؛ این مصونیت نمی‌تواند مطلق
فرض گردد بایستی این اصل محدودیت داشته باشد و اساساً لاقیدی امری پسندیده نمی‌باشد
و محدودیت‌هایی ناظر بر مخالف با اسلام و تعرض به حقوق دیگران و حقوق خصوصی بایستی
محدودیت‌های این اصل باشد.
7. وظایف نمایندگی بایستی مشخص باشند به صورت کلی نمایندگان
حقوق و وظایف متعددی دارند، از جمله وضع قانون، حق پیشنهاد طرح و اظهار نظر و رأی
دادن در مجلس و طرح سؤال و فراهم نمودن مقدمات استیضاح اعم از وزرا و رئیس‌جمهور و
وظایف نظارتی است که توسط ایشان انجام می‌گردد.
8. این که یک مفهوم حقوق امروزی مانند مصونیت در اسلام
ریشه ندارد، نمی‌تواند استدلال صحیحی باشد، زیرا با توجه به پیشرفت‌های کنونی و
پیشرفت علم، بایستی امور جدید را با توجه به فقه پویا تفسیر نمود و بررسی کرد که
آیا این امر مغایر اسلام است یا خیر، چنانچه امری مغایر اسلام نباشد یعنی مجاز است
ولو کاملاً منطبق بر اسلام نباشد یا ریشه‌ی آن در اسلام نباشد.
9. این اصل به قید در مجلس اشاره شده است که از نظر
منطقی به نظر صحیح نیست، زیرا ایفای وظایف نمایندگی مشروط به حضور در مجلس نیست و
ممکن است نماینده در سفر و در مأموریت باشد و اظهار نظری کند.
10. نکته‌ی دیگر در این رابطه کاربرد واژه‌ی «رأی» است
هم در صدر اصل و هم در ذیل اصل، رأی در صدر اصل به نظر می‌رسد که رأی در معنای
حقوقی آن و رأی دادن در مجلس و مصوبات باشد و آرایی که در ذیل اصل اشاره شده است
به نظر می‌رسد که آرا در معنای عرفی آن منظور باشد، یعنی نظرات و دیدگاه‌های ایشان
در این رابطه.
11. نسبت اصل 86 قانون اساسی را بایستی با اصل 84 پیرامون مسئولیت نمایندگان بررسی کرد و اصل 156
راجع به وظایف قوه‌قضائیه را بایستی با هم جمع و رفع تعارض نمود.
12. مصونیت پارلمانی عبارت است از: «مجموعه ای از تدابیر
قانونی که نماینده پارلمان را زیر پوشش حمایت خود می‌گیرد و از تعقیب قضایی یا
اعمال پلیسی حـفاظتش مـی‌کند.» اصل مصونیت،اصولاً استثنایی است که به اصل تساوی
حقوق شهروندی وارد شده است و طبق نظر گروهی از اساتید حقوق،همچون دکتر قاضی،این
نوع مصونیت،در آغاز کار به منظور دفاع از عملکردهای پارلمانی،برحسب ضرورت پذیرفته
شده است؛و امروزه در کـشورهایی کـه پارلمان به پیشرفت و انسجام لازم رسیده و
به اصطلاح ریشه گرفته است این امر ظاهرا موجه به نظر نمی‌رسد.
مصونیت پارلمانی از دو راه
قابل دستیابی است:الف:عدم مسئولیت؛ب:تعرض ناپذیری. (برگرفته از ص 53، مقاله‌ی
تحلیل حقوقی مصونیت پارلمانی، غلامی، محمد حسین، مجله‌ی دادرسی، مرداد و شهریور
1383، شماره 45.
سؤالات:
1.
مفهوم رأی و آرا در اصل 86 در صدر و ذیل به چه
معنا است؟ آیا به معنای رأی‌دادن در مورد مصوبات و ... است یا منظور معنای عرفی
آرا است؟
2.
آیا این اصل که تصویب شده است مشمول مصونیت مطلق
است یا مصونیت شکلی؟ به نظر می‌رسد این اصل در قسمت اصلی، یعنی تعرض‌ناپذیری مغفول
مانده است و تصویب نگردیده است ولی در قسمت مصونیت مطلق، این اصل تصویب گردیده است
و محل اشکال است.
3.
آیا اصل 156 قانون اساسی در رابطه با وظایف قوه‌قضائیه،
با اصل 86 قانون اساسی تعارض دارد؟
4.
آیا اصل 84 پیرامون مسئولیت نمایندگان با اصل 86
پیرامون آزادی کامل نمایندگان تعارض و تضاد دارد؟ جمع این دو رویکرد با هم به چه
صورت امکان پذیر است؟
پیشنهادات اصلاحی:
1. پیشنهاد می‌گردد
این اصل در مورد آرای در مجلس اصلاح گردد و محدود به مجلس و مکان خاصی نباشد.
2. پیشنهاد می‌گردد
این اصل در مورد مصونیت مطلق اصلاح گردد و واژه‌ی «کاملاً آزادند» به «آزادند» بدل
گردد، و عمومیت این اصل حذف گردد.
3. پیشنهاد می‌گردد
تشریفات رسیدگی به جرایم نمایندگان در این اصل پیش‌بینی گردد و نه مصونیت مطلق
نمایندگان.
4. پیشنهاد می‌گردد
محدودیت‌های ناظر بر مصونیت پارلمانی تدوین و مشخص گردد.
عناوین پژوهشی :
1. پژوهشی پیرامون مفهوم مصونیت و انواع آن.
2. پژوهشی پیرامون عدم مسئولیت و تعرض‌ناپذیری و نسبت آن با
مصونیت.
3. پژوهشی پیرامون نسبت اصل 86 با سایر اصول قانون اساسی.
4. پژوهشی پیرامون نسبت اصل 86 با سایر اصول قانون اساسی.
منابع:
1. گزارش پژوهشی پیرامون مفهوم مصونیت پارلمانی، منتشر
شده در پژوهشکده‌ِی شورای نگهبان.
2. موافقان و مخالفان اصل مصونیت پارلمانی، محمدرضا
ویژه، روزنامه آسمان، شماره 72، شنبه بیست
و یکم دی 1392 ص 57.
3. مصونیت کیفری نمایندگان مجلس در حقوق ایران و
افغانستان، محمدجعفر حبیب زاده، سارا وزیری، سیده سپیده میرمجیدی، مجله مطالعات
حقوق تطبیقی، سال دوم، شماره 2، پاییز و زمستان 1390 ص 43.
4. مصونیت پارلمانی در نظام حقوق اساسی ایران در پرتو
اندیشه قانونگذار اساسی، حامد نیکونهاد، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره 2، زمستان
1391 ص 69.
5. تحقق عدالت اجتماعی با مصونیت پارلمانی، هفته نامه
پنجره، شماره 145، شنبه چهاردهم مرداد 1391
ص 27.
6. شورای نگهبان مصونیت پارلمانی را از بین برد، هفته
نامه پنجره، شماره 145، شنبه چهاردهم مرداد 1391
ص 30.
7. بانی نظری و شیوه های اعمال نظارت بر رفتار
نمایندگان پارلمان
8. دکتر حسن وکیلیان، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره
68، زمستان 1390 ص 63.
9. مصونیت پارلمانی، سیدمحمدهادی راجی، فصلنامه مجلس و
راهبرد، شماره 57، پاییز 1387 ص 233.
10. مطالعه تطبیقی مصونیت پارلمانی در حقوق اساسی ایران
و برخی از کشورهای جهان
11. دکتر سیدمحسن شیخ الاسلامی، نشریه حقوق اساسی،
شماره 7، زمستان 1385 صص 133-160.
12. حلیل حقوقی مصونیت پارلمانی، محمد حسین غلامی، ماهنامه
دادرسی، شماره 45، مرداد و شهریور 1383 ص
53.
13. مصونیت پارلمانی، جواد طهماسبی، ماهنامه دادرسی،
شماره 42، بهمن و اسفند 1382 ص 61.
14. مصونیت پارلمانی نمایندگان در حقوق تطبیقی، دکتر
منوچهر طباطبائی موتمنی، نشریه حقوق اساسی، شماره 1، پاییز 1382 ص 97.
15. نقدی بر نظریه تفسیری شورای نگهبان درباره حدود
مصونیت پارلمانی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دکتر عباس کریمی، مجله
دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 58، زمستان 1381 ص 241.
16. صونیت پارلمانی از نگاه فقه، قاسم ابراهیمی، فصلنامه
فقه اهل بیت، شماره 30، تابستان 1381 ص
108.
17. مصونیت پارلمانی یا محدودیت مسئولیت نمایندگان مجلس،
بهمن کشاورز، ماهنامه وکالت، شماره 7، مرداد و شهریور 1380 ص 26.
18. بررسی تطبیقی مصونیت پارلمانی در دوره قبل و بعد از
پیروی انقلاب اسلامی، منصور رحمدل، فصلنامه 15 خرداد، سال ششم، شماره 28، زمستان 1376 ص 255.
محمّد مهاجری
موفق باشید
